بدن انسان تا چه حدی تحمل گرما را دارد؟

به گزارش تهران بهشت؛ از صبح پیش از شروع گرما از خانه بیرون آمده سوار بی آرتی و مترو شده دنبال چندکار اداری رفته است؛ امروز از آن روزهای گرم است. جوان با بنیه به نظر می‌رسد اما حوالی بعد از ظهر با آمبولانس‌های اورژانس به بیمارستان آورده شده به پزشک در توضیح شرح حالش می‌گوید فقط بی حال و خسته بودم و فکر نمی کردم یک مرتبه در خیابان از حال بروم. پا درد داشتم ولی فکر می کردم دلیلش پیاده روی‌هایی بوده که از صبح داشتم؛‌ پزشک توضیح می دهد دچار گرمازدگی شده و اگر رهگذران در خیابان با ۱۱۵ تماس نمی گرفتند ممکن بود جانش را از دست بدهد.

گرما در اروپا جان می‌گیرد

حالا با مروری بر اخبار متوجه خطرناک بودن گرمازدکی می شویم؛ افزایش دمای طاقت فرسا که موجب وقوع موج گرما در اسپانیا و پرتغال شده دستکم ۳۲۲ کشته برجا گذاشته است. آمارهایی در اسپانیا منتشر شد که نشان می‌دهد: افزایش دما در سه روز نخست موج گرما در این کشور که از روز یکشنبه آغاز شده، ۸۴ کشته برجا گذاشته است همچنین وزارت بهداشت پرتغال اعلام کرده است که در فاصله هفتم تا سیزدهم ماه جولای ۲۳۸ مورد فوت ناشی از گرما ثبت شده است.

در روزهای گذشته روند افزایش دما در شبه جزیره ایبری ادامه داشت و این نگرانی را ایجاد کرد که آمار نهایی مرگ و میرها به میزان قابل توجهی بیشتر شود.

بالارفتن دمای هوا در فصل تابستان یکی از دغدغه‌های بشر نه تنها در جغرافیاهای کویری و خشک بلکه در نواحی مرطوب و شرجی است.

سئوال اصلی این است که بدن انسان توانایی تحمل چه دمایی را دارد؟ زمانی که گرما با رطوبت و شرجی مخلوط می‌شود چه اتفاقی می‌افتد؟ خلاصه اینکه بهترین دما برای انجام فعالیت‌های روزمره چیست و راه‌های مقابله با گرما کدام‌ها هستند و دست‌آخر علائم و نشانه‌های گرمازدگی چیست؟

کارشناسان همواره نسبت به ترکیب هوای گرم با شرجی و رطوبت بالا هشدار داده‌اند. چیزی که به‌زعم آن‌ها دمای حباب مرطوب (Wet-bulb temperature) خوانده می‌شود و می‌تواند تهدیدی جدی بر بدن انسان باشد.  دمای حباب تر یا دمای حباب مرطوب در یک اتاق سرپوشیده در حقیقت دمای نهایی هوای این اتاق پس از تبخیر آب تا حدی است که رطوبت هوا به اشباع برسد؛ بنابراین اگر دمای حباب مرطوب از میزان مشخصی بالاتر باشد، تعریق دیگر نمی‌تواند باعث خنک شدن بدن شود و ثابت نگه‌داشتن دمای مرکزی بدن از کنترل خارج می‌شود.  

طبق محاسبات یکی از پژوهش‌های کلیدی در این زمینه که در سال ۲۰۱۰ انجام شده بود، دمای حباب مرطوب ۳۵ درجه سانتیگراد است و بالاتر از این دما، بدن انسان قادر به تطبیق خود با گرمای شرجی‌ نیست اما نتایج تحقیق جدید که اوایل سال جاری میلادی در دانشگاه دولتی پنسیلوانیای آمریکا منتشر شد، نشان‌ می‌دهد که دمای آستانه تحمل بشر بسیار پایین‌تر از این میزان است.

جزئیات یافته‌های این محققان پرده از دمای مناسب برای انجام فعالیت‌های روزمره برمی دارد. آن‌ها برای پاسخ به این پرسش آزمایش‌های متعددی روی افراد جوان و بزرگسالان تندرست انجام دادند و در نهایت مشخص شد که ترکیب گرما و رطوبت می‌تواند آستانه تحمل افراد را بسیار پایین‌تر از ۳۵ درجه‌ای بیاورد که در تحقیق سال ۲۰۱۰ محاسبه شده بود. دمای حباب مرطوب طبق مشاهدات تحقیق جدید اگر میزان شرجی بودن هوا ۱۰۰ درصد باشد در دمای ۳۱ درجه اتفاق می‌افتد. اگر رطوبت هوا تنها ۶۰ درصد باشد، دمای حباب مرطوب می‌تواند تا ۳۸ درجه سانتیگراد هم بالا رود.

در معرض گرما و رطوبت بالا قرار گرفتن به مدت طولانی می‌تواند باعث بیماری‌های جدی مرتبط با گرما در انسان شود. پایین‌تر از دمای حباب مرطوب انسان می‌تواند نسبتا دمای بدن خود را در طول زمان ثابت نگه دارد اما بالاتر از این دما، حرارت بدن هم به‌طور مداوم افزایش می‌یابد. وقتی دمای بدن از حد معینی تجاوز کند، قلب باید برای پمپاژ کردن خون به سطح پوست برای رفع گرما، سخت‌تر کار کند و این درحالیست که وقتی عرق می‌کنیم، سطح مایعات بدن هم کاهش می‌یابد و در موارد بسیار وخیم این موضوع می‌تواند به گرمازدگی منجر شود.

گرمازدگی و بیماری‌های وابسته به آن یک عامل جدی تهدیدکننده زندگی ما انسان‌ها بشمار می‌آید. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد که حتی دمای پایین‌تر هم زمانی که با رطوبت همراه می‌شود بر روی قلب و دیگر اعضای بدن فشار وارد می‌کند؛ فشاری که می‌تواند برای افراد آسیب‌پذیر و به‌ویژه آن‌هایی که مشکل قلبی دارند، خطرناک باشد.

چرا مکانیسم خنک سازی بدن در گرما مختل می‌شود؟

سعید مهر سروش رئیس اداره آموزش و پژوهش اورژانس تهران با بیان اینکه بدن انسان همواره تلاش می‌کند با غده هیپوتالاموس به تعادل دما کمک کند، گفت: افزایش و یا کاهش دما می تواند خطرات جبران ناپذیری برای انسان به همراه داشته باشد. دمای مناسب برای بدن انسان ۳۷ درجه است.  وی با اشاره به افزایش دما در این روزها در شهرهای کشور افزود: افراد باید شناخت کافی از گرمازدگی و چگونگی مواجهه با این بیماری اورژانسی داشته باشند در این فصل گرمازدگی می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

این کارشناس اورژانس با بیان اینکه گرمازدگی درجات مختلفی دارد و در هر مرحله باید درمان‌های مختلفی را انجام داد، گفت: در یکی از درجات نخست آن، فردی که در فضا گرم بوده دچار گرفتگی عضله و درد و گرفتگی در عضلاتی مانند مچ پا و یا ران پا می‌شود؛ این مرحله نگران کننده و اورژانسی نیست اما باید توجه شود فرد بیش از این دچار گرمازدگی نشود.

وی ادامه داد: در حالت دوم، فرد گرمازده احساس خستگی و بی‌حالی می‌کند، روی پوست این فرد سرد و تعریق وجود دارد و بدن در این حالت تلاش می‌کند دمایش را به حالت عادی برگرداند؛ در این حالت اگر بدن به حالت عادی برنگردد ممکن است از ۲۰ تا ۸۰ درصد فرد جان خود را از دست دهد.

مهر سروش افزود: در گرمازدگی درجه سوم، ‌مکانیسم خنک سازی بدن کار نمی کند؛ پوست بدن فرد داغ و قرمز خشک/ مرطوب است و فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد. در این شرایط احتمال مرگ مغزی وجود دارد.

چرا برخی در خانه هم دچار گرمازدگی می‌شوند؟

وی در تشریح گرمازدگی غیر فعالیتی کلاسیک و گرمازدگی فعالیتی گفت: در گرمازدگی غیرفعالیتی که بیشتر برای سالمندان و نوزادارن اتفاق می افتد؛ فرد حتی در فضای منزل ممکن است دچار گرمازدگی شود؛ ‌در این حالت فراموش کردن مصرف مایعات، ابتلا به برخی از بیماری‌ها یا مصرف برخی داروها می تواند در ابتلا به این گرمازدگی نقش داشته باشد. نوزادان نیز چون توانایی بیان احوالات خود را ندارند ممکن است دچار این شکل از گرمازدگی شوند.

این کارشناس اورژانس درباره نوع دیگر گرمازدگی یعنی گرمازدگی فعالیتی افزود: در این نوع گرمازدگی فرد جوان در حین انجام فعالیت دچار این بیماری می‌شود؛ که در صورت مواجهه نادرست می تواند خطرات ناگواری به همراه داشته باشد.

افراد باید در هنگام بروز علائم گرمازدگی با کارشناسان اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرند و توصیه‌های کارشناسان را انجام دهند. برای کمک به افراد گرمازده، فرد باید به اتاقی که خنک است منتقل و در حالت آرام قرار گیرد. نوشاندن آب تنها به فردی که در حالت هوشیاری کامل است توصیه می‌شود؛ همچنین درآوردن لباس و اسپری آب (نه چندان خنک) به بدن این افراد و قرار دادن آنها در زیر پنکه از دیگر توصیه‌ها است و در صورت رفع نشدن، آمبولانس برای آن‌ها اعزام می‌شود.

مهرسروش افزایش دمای مرکز بدن، گرفتگی عضلانی، ضعف و خستگی، ‌سرگیجه، تنفس عمیق، بی اشتهایی، استفراغ، ضعف روانی را از نشانه‌های گرمازدکی عنوان کرد و  گفت:‌ پوست مرطوب و رنگ پریده یا پوست گرم و خشک از دیگر این نشانه‌ها است.

وی با اشاره به اینکه رطوبت بالای هوا نیز در کنار دما می‌تواند به افزایش گرمازدگی منجر شود، افزود: رطوبت بالای ۷۵ درصد سبب افزایش گرمازدگی می‌شود؛ ‌دمای ۳۲ درجه و رطوبت ۷۵ درصد شروع گرمازدگی افراد است.