کرونا و خانه‌ای که باید محل کار، آموزش و تفریح باشد
با شیوع کرونا در کشور که اولین موارد رسمی فوتی‌های آن در اواسط زمستان 1398 ثبت شد، باور عمومی بر این بود که یک بیماری گذراست که در بدبینانه‌ترین حالت، مهمان چندماهه کشور خواهد بود و با رفتنش، همه‌چیز به روال عادی بر می‌گردد. اما سال 1400 نیمه خود را پشت سر گذاشت و این ویروس عجیب همچنان جهش پیدا می‌کند و همچنان قربانی می‌گیرد و بسیاری از مناسبات اقتصادی و فرهنگی کشور و جهان را با چالش جدی مواجه کرده است.
تهران بهشت؛هنگامی که دورکاری و ایام قرنطینه مردم را مجبور به ماندن در خانه‌ها کرد به مرور زنگ خطری به صدا درآمد که خانه و ساختمان‌های دولتی و عمومی چقدر در مقابل بیماری‌های ویروسی همچون کووید 19 تاب‌آوری دارند و می‌توانند پاسخگوی نیازهای ساکنان و کاربران این ساختمان‌ها باشند. برای پاسخ به این پرسش بهتر است که تفکیکی در نوع ساختمان‌ها از نظر کارکردی داشته باشیم و متناسب با کاربری ساختمان‌ها چالش‌ها و نقاط قوت و ضعف آنها را بررسی کنیم.
مراکز درمانی و بیمارستان‌ها: این اماکن به دلیل مراجعات بیش از ظرفیت پذیرش آنها، خیلی زود به کانون اصلی انتقال ویروس تبدیل شد به‌نحوی‌که بسیاری از بیماران غیر کرونایی هم از ترس ابتلا، از رفتن و بستری شدن در بیمارستان اجتناب می‌کردند. این بیمارستان‌ها که در خوش‌بینانه‌ترین حالت در بخش عفونی آنها سیستم‌های تهویه به منظور فیلترینگ بیماری‌های عفونی و میکروبی طراحی و پیش‌بینی شده بود در مقابل این بیماری ویروسی کاملا بی دفاع شدند. همان طور که دکتر رضا جلیلی خشنود رئیس بیمارستان شهدای تجریش در یک برنامه تلویزیونی اینترنتی گفت: سال‌ها قبل زمانی که این بیمارستان‌ها ساخته شدند، بیماری مثل کرونا وجود نداشت و اکنون ما مجبور شدیم تمام بخش‌های بیمارستان را که اصولا سیستم تهویه آنها متناسب با کرونا ساخته نشده بود؛ زیر بار بیماری کرونا ببریم.
مشکل دیگری که در مراکز درمانی بروز کرد تفکیک بخش‌های مختلف بیمارستانی بود که به عنوان مثال پس از اختصاص قسمت‌هایی از بیمارستان به مبتلایان به کووید 19 مشاهده می‌شد که بخش اطفال و زایمان دقیقا در مسیری قرار می‌گرفت که باعث اختلاط بیماران این بخش‌ها می‌شد و همین موضوع بیش از پیش بر تعداد مبتلایان و فوتی‌های این بیماری می‌افزود. در واقع نقشه بیمارستان‌ها و تاسیسات آنها نیاز به بازنگری و باز طراحی دارد و البته این تنها مختص ایران نیست و همه کشورهای جهان مبتلا به این مشکل هستند.
ساختمان‌های دولتی و اماکن عمومی: ساختمان‌های دولتی و سایر اماکن عمومی مشابه با شیوع بیماری کرونا نشان داد که تاب‌آوری لازم برای مقابله با بیماری‌های ویروسی واگیردار را ندارد و خیلی زود تعداد زیادی از کارمندان شاغل در این اماکن دچار بیماری شدند و تنها راهکار عاجل نیز تعطیلی کلی و زمان‌بندی حضور کارمندان بود که یک سوم در اداره و سازمان باشند و دو سوم هم دورکار یا مرخصی را در دستور کار خود داشته باشند.
ساختمان‌ها و مجتمع‌های مسکونی: با محدودیت‌های مسافرتی، دورکاری، تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی و عدم تمایل مردم به تردد غیر ضروری در شهر، خانه تنها مکان امنی شد که خانواده‌ها بیشترین ساعات خود را در آن سپری می‌کنند. اما خانه‌ها چقدر ظرفیت پاسخگویی به نیاز خانواده‌ها در شرایط کرونا و حضور همه اعضا در اکثریت زمان شبانه‌روز را دارند؟ این حضور حداکثری چه چالش‌ها و معضلاتی را ایجاد می‌کند؟ به این موارد باید با دقت بیشتری پرداخته شود.
در عصر کرونا خانه فقط سرپناه نیست
در یک خانواده استاندارد که به قول الوین تافلر به اصطلاح هسته‌ای است متشکل از پدر و مادر و یک یا دو فرزند که در خانه‌ای شخصی یا اجاره‌ای در متراژی متوسط 50 تا 70 متر زندگی می‌کنند قبلا روال بر این بود که پدر روزها در بیرون از خانه مشغول کار بود، فرزندان نیمی از روز را در مهد و مدرسه و دانشگاه بودند و چند ساعتی را هم متناسب با سن و سال خود با گروه همسالان سپری می‌کردند و مادر نیز اگر شاغل نبود ساعاتی را به بیرون از خانه و اکثریت زمان خود را نیز مشغول مدیریت خانه و آشپزی می‌گذراند. در واقع خانه بیشتر به فضایی برای استراحت و برای تعداد قابل توجهی از ساکنان به خوابگاه تبدیل شده بود و کوچکی فضای خانه و نبودن فضاهای اختصاصی چندان به چشم نمی‌آمد و فضاهای عمومی مثل پارک و سینما و مراکز تجاری و فرهنگی و رستوران‌ها نیز می‌توانست بخشی از آسایش خانواده‌ها را برای تفریح و دور همی و استفاده از فضاهای بزرگ‌تر جبران کند. البته که با گسترش شبکه‌های اجتماعی و کم شدن ارتباطات گسترده فامیلی، افراد یک انزوای نسبی خودخواسته را نیز انتخاب کرده بودند و تنها با جمع محدودی از بستگان درجه یک مراوده و برگزاری مهمانی را داشتند.
اما با شیوع ویروس کرونا به یک‌باره این روال عرفی شده دچار تغییرات زیادی شد و به مرور نشان داد که دیگر خانه‌ها فقط نمی‌تواند سرپناه و خوابگاه باشد و برای پاسخ به نیاز خانواده‌ها باید حداقل استانداردهایی را از لحاظ متراژ، تعداد خود، فضاهای مشاعی، سیستم‌های تهویه، دکوراسیون داخلی و حتی رنگ و زیبایی بصری داشته باشد. وقتی که مدارس تعطیل و آموزش‌ها مجازی شدند فرزندان تقریبا همه ساعات شبانه‌روز را در خانه ماندند و در این فضای کوچک امکان اینکه یک نفر کلاس آنلاین داشته باشد و مادر همزمان با آشپزی مشغول تماشای سریال مورد علاقه خود با صدای بلند از تلویزیون باشد را نداشت. وقتی که پدر خانواده به خاطر دورکاری مجبور به انجام کارها در خانه شد میز ناهارخوری تبدیل به میز کار و خانه به نوعی تبدیل به هوم آفیس شد که نیاز به سکوت و آرامش بیشتر برای تمرکز داشت و در واقع خانه و خانواده نیاز به باز تنظیم روابط و تعریف جدیدی از استفاده از فضای محیطی خانه داشت.
اما سرعت همه گیری کرونا و تغییر مناسبات به قدری سریع بود که امکان همگام شدن جامعه و خانواده با این تحولات و نیازها وجود نداشت. حضور بیشتر ساعات شبانه‌روز همه افراد خانواده در خانه، امکانات و فضاهای محدود خانه، نگرانی و استرس ابتلا به بیماری کرونا، افزایش هزینه‌های خانواده به دلیل اضافه شدن اقلام بهداشتی جدید به سبد خانوار، مصرف بیشتر اینترنت، گرانی مواد غذایی، تعدیل نیروهای انسانی و از دست رفتن مشاغل، محدودیت سفر و بسیاری موارد دیگر باعث بروز اختلافات خانوادگی و تحت فشار روانی قرار گرفتن خانواده‌ها شد. در کنار این موارد در نظر بگیرید اگر یکی از افراد خانواده به بیماری کرونا مبتلا می‌شد آیا امکان قرنطینه کردن او در فضای کوچک خانه وجود داشت؟ حتی اگر اتاقی مجزا به شخص بیمار تعلق می‌گرفت سرویس بهداشتی مشترک، این قرنطینه را با شکست مواجه می‌کرد. چه بسا تردد در فضاهای کوچک مشاعی آپارتمان و مجتمع مانند راه‌پله‌ها و راهروها و آسانسور خود می‌توانست خطر ابتلا به کرونا را در کل مجتمع مضاعف کند.
وضعیت تهویه و تاسیات خانه‌ها هم که کاملا غیر استاندارد بوده و مثلا کولرهای گازی که با چرخش هوای داخل خانه عملا آلودگی را در همه فضای خانه منتشر می‌کنند، هرچند کولرهای آبی چون هوا بیرون را به داخل تزریق می‌کنند مناسب تر هستند اما سیستم‌های سرمایش و گرمایشی منازل طبق مقررات ملی ساختمان طوری طراحی شده‌اند که مصرف انرژی را بهینه کند و از هدر رفت انرژی جلوگیری شود ولی برای کرونا باید پنجره‌ها باز باشد و تهویه هوا صورت بگیرد که خود باعث هدر رفت انرژی می‌شود؟
همه مواردی که به آن اشاره شد به‌خوبی نشان می‌دهد که نظام معماری و شهرسازی باید با توجه شرایط پیش آمده باید برای بازطراحی ساختمان‌ها و ساخت خانه‌های جدید طرحی نو دراندازد. آن طور که گفته می‌شود این ویروس کرونا سال‌های سال خواهد بود و حتی اگر با واکسیناسیون کنترل شود اما بیماری‌های ویروسی مشابه قابل تکرار است و باید برای شرایط مشابه خانه‌ها به‌گونه‌ای طراحی کنیم که آرامش و آسایش خانواده‌ها را به دنبال داشته باشد. همان‌گونه که پس از انتشار بیماری وبا نظام مدیریت شهری به این نتیجه رسیدند که با ایجاد سیستم‌های فاضلاب شهری با آن مقابله کنند و با شیوع بیماری سل، طراحان و سازندگان نور خانه‌ها را افزایش دادند و با استفاده از کاشی و سرامیک امکان شستشو و ضدعفونی راحت‌تر حمام و آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی ساختمان را افزایش دادند.
علی زهره وند
ارسال نظر