نگهداشت اجتماعی شهر با فعالیت داوطلبانه

تهران بهشت ؛یادداشت مدیرعامل سازمان رفاه ، خدمات و مشارکت های اجتماعی به مناسبت هفته کار داوطلبانه و جهادی
تغییرات سیاسی و جمعیتی در دهه‌های اخیر، نگاه مدیریت شهری را نسبت به فعالیت‌های داوطلبانه و نقش آن در نگهداشت اجتماعی شهر متفاوت کرده است.
البته نباید فراموش کرد که فعالیت‌های داوطلبانه همان‌قدر که نیازمند افرادی مشارکت‌جو و علاقه‌مند به حل مسائل جامعه است، به همراهی سیاستگذاران برای اعمال سیاست‌های تشویقی و گسترش امکان جذب داوطلبان نیز نیاز دارد.
در این میان اهمیت فعالیت‌های داوطلبانه و اثرات اجتماعی مثبت آن از چند منظر قابل تأمل است؛ از یک سو توسعه فعالیت‌های داوطلبانه رابطه معناداری با تقویت سرمایه اجتماعی دارد؛ و از سویی دیگر می‌توان گفت جامعه‌ای با داوطلبان بسیار برای انجام فعالیت‌های اجتماعی و رفع موانع و مشکلات گروه‌های نیازمند، جامعه‌ای با سرمایه اجتماعی بالاست. به همین دلیل هم سیاست‌گذاران و مجریان بخش حاکمیتی باید با اعمال سیاست‌های تشویقی برای انجام فعالیت‌های داوطلبانه به توسعه این ظرفیت کمک کنند.
تقویت نگاه‌ انسانی و توجه به همنوعان بدون محاسبه سود و زیان مادی نیز از دیگر بازخوردهای اجتماعی رشد فعالیت‌های داوطلبانه است. بر این اساس میتوان گفت که، فعالیت داوطلبانه، فعالیتی خودجوش، در راستای کمک به همنوعان یا فعالیتی بدون انتظار برای دریافت دستمزد، تشویق و امتیاز ویژه است که بر اساس رفع یک نیاز اجتماعی منبعث از دغدغه و احساس نیاز افراد برای کمک به همنوعان انجام می پذیرد. اگرچه این روزها شهروندان با مشکلات اقتصادی فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند، اما نمی‌توان مدعی شد که مردم رغبتی به انجام کار داوطلبانه ندارند و افراد در پی قرار گرفتن در تنگناهای مالی ترجیح می‌دهند که زمان خود را صرف کسب درآمد بیشتر کنند، چراکه ارتباط روزمره با بدنه جامعه و مشاهده تمایل آنها به انجام فعالیت‌های داوطلبانه نشان می‌دهد هرجا تبیین درستی از مشارکت مردم صورت گرفته و زمینه‌های مشارکت نیز به معنای واقعی، صحیح و اصولی تبیین شده، شهروندان حضور پررنگ و موثری در آن عرصه داشته اند . این موضوع هم با زمینه مذهبی، که در ایران قدمتی دیرینه دارد، و هم در فرهنگ همیاری‌های مردمی به خوبی قابل مشاهده است.

موضوع دیگری که باید مورد توجه خاص سیاست‌گذاران قرار گیرد، توجه به نقش فعالیت‌های داوطلبانه در ارتقای سطح رضایتمندی افراد از خویشن است. درواقع با انجام فعالیت داوطلبانه فرد داوطلب نیز به غنای فکری و آرامش درونی که منبعث از احساس *مهم بودن* و *موثر بودن* است می‌رسد.
اما چگونه می‌توان به رشد بیشتر فرهنگ کار داوطبانه به ویژه در جوامع شهری کمک کرد؟ یکی از عواملی که در شرایط کنونی می‌تواند باعث تعمیق و بسط فرهنگ کار داوطلبانه شود حضور افراد موثر مدیران اجرایی و قانون گزاران ، از جمله در حوزه مدیریت شهری در فعالیت‌های داوطلبانه، چه به شکل نمادین و چه به شکل مستمر در بازه‌های زمانی مختلف و برای حل موضوعات گوناگون است. در واقع این افراد در کنار گروه های مرجع می‌توانند با انجام فعالیت‌های داوطلبانه الگوی مناسبی برای سایر اقشار و طبقات جامعه باشند. البته هرچه این مشارکت واقعی‌تر و عملیاتی‌تر باشد تاثیر بیشتری در تعمیق این نگاه خواهد داشت.
نقش سیاستگذاران در تسهیل مسیر انجام کارداوطلبانه نیز قابل توجه است. آنها باید در تدوین قوانین و تسهیل شرایط فعالیت داوطلبان امکان توسعه این ظرفیت در جامعه را فراهم کنند. سیاست‌ها باید به گونه‌ای باشند که به داوطلبان اجازه دهد به دور از قوانین دست و پاگیر در شرایط بحرانی یا‌ برای کمک به گروه‌های آسیب‌پذیر وارد عمل شده و نقش آفرینی کنند. اما این فرایند در صورتی که افراد علاقه‌مند درک دقیقی از نیازهای جامعه نداشته باشند، به درستی انجام نمی‌شود‌. درواقع برای فردی که احساس می‌کند می‌تواند بخشی از زمان خود را برای انجام فعالیتی بدون چشم داشت مالی و فقط به منظور رفع مشکلی خاص اختصاص دهد، ممکن است مصداق و زمینه کار خیرخواهانه مشخص نباشد و این وظیفه نهادهای سیاستگذار است تا در این زمینه ریل‌گذاری کنند.
مسلم است که اگر بتوانیم به خوبی ظرفیت‌ها و نیازهای اجتماعی را به مردم معرفی کنیم افراد نسبت به انجام فعالیت‌هایی که بتواند بخشی از این نیازها را رفع کند اهتمام می‌ورزند. بنابراین اگر در بخش‌هایی میزان فعالیت‌های داوطلبانه به سطح دلخواه نرسیده ناشی از عدم تقاضا برای مشارکت در فعالیت‌های عام‌المنفعه نیست، بلکه متاثر از عدم برنامه ریزی در معرفی دقیق نیازها و جذب فعالیت های داوطلبانه است.
به همین منظور نیز همکاران من در سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی ایده تشکیل باشگاه داوطلبان اجتماعی شهر تهران را طراحی کردند تا با اجرای آن توسعه ظرفیت مشارکت هدفمند همه گروه‌ها برای فعالیت داوطلبانه فراهم شود.
اینسامانه که همزمان با هفته داوطلبی رونمایی شده است، نه تنها به استفاده از ظرفیت مؤثر فعالیت‌های داوطلبانه منجر می‌شود، بلکه در ایجاد احساس تعلق اجتماعی و انسجام ملی نیز مؤثر است.
در پایان می‌توان گفت شاید فعالیت‌های داوطلبانه گاهی کم عمق، مقطعی و نمادین به نظر برسند، اما در صورت انسجام‌بخشی و مشخص کردن زمینه‌ها و مصادیق آنها، می‌توانیم شاهد آن باشیم که نیازهای جامعه که نیازمند مشارکت مؤثر مردم در عرصه عمل است، چه به صورت فردی و غیر سازمان یافته و چه به صورت متشکل، در قالب سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها، قابل رفع است.